Historia parafii i kościoła

Parafia pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Rudawie należy do najstarszych w całej diecezji krakowskiej, gdyż założono ją prawdopodobnie już w II połowie XI wieku.

Kościół w Rudawie ok. 1953r

Według lokalnej tradycji kościół został wzniesiony przez Radwana, zaufanego rycerza króla Bolesława Śmiałego, jako akt ekspiacji za udział w zabójstwie św. Stanisława Biskupa. Pierwotnie świątynia miała powstać w sąsiednich Radwanowicach, jednakże gromadzone tam materiały budowlane były w cudowny sposób przenoszone nocą na oddalone o 2 km na południe wzgórze. Uznano, iż miejsce to zostało wybrane przez Boga i postawiono tutaj kościół. Według relacji Jana Długosza właścicielem Rudawy w XII wieku był rycerz Jan, zwany również Gniewomirem, który w 1185 roku podarował wieś wraz z kościołem Kapitule Krakowskiej. Od tej pory aż do połowy XX wieku parafia rozwijała się pod patronatem kanoników krakowskich. Parafią administrowali członkowie Kapituły, wśród których były wybitne jednostki, jak np. Jan z Latoszyna – profesor teologii i prawa kanonicznego oraz rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2. połowie XV wieku, a po nim Piotr Gamrat, późniejszy biskup krakowski. Przez krótki czas, od października 1864 do maja 1865 roku, wikariuszem w Rudawie był Albin Dunajewski, który potem również został biskupem krakowskim oraz kardynałem. Fakt jego obecności w Rudawie upamiętnia tablica wmurowana w ścianę budynku organistówki.

Pierwotny kościół w Rudawie niewątpliwie był zbudowany z drewna. Najstarszą zachowaną do czasów współczesnych partią świątyni jest niewielkie, ceglane prezbiterium, datowane przez historyków sztuki na przełom XIII i XIV stulecia. Do prezbiterium przylega murowana nawa na planie zbliżonym do kwadratu, powstała w XV wieku.

Od zachodu do nawy przystawiona jest drewniana wieża-dzwonnica z nadwieszoną izbicą. Powstała ona w XVI wieku i stanowi jeden z najstarszych tego typu zabytków na terenie Małopolski.

Od zachodu do nawy przystawiona jest drewniana wieża-dzwonnica z nadwieszoną izbicą. Powstała ona w XVI wieku i stanowi jeden z najstarszych tego typu zabytków na terenie Małopolski.

Uroczystość konsekracji dzwonów 1933r.

Niewiele późniejsza jest renesansowa kaplica pod wezwaniem św. Kazimierza, dostawiona do południowej ściany nawy. Budowla ta jest dwupoziomowa – w dolnej części mieści kruchtę, a w górnej właściwą kaplicę, nakrytą kopułą z latarnią. W podziemiu zachowała się krypta, w której niegdyś chowano zapewne fundatorów kaplicy. Przylegająca od północy do prezbiterium zakrystia powstała znacznie później – w 1868 roku, według projektu Feliksa Księżarskiego. W malowniczej bryle kościoła w Rudawie widoczne są partie pochodzące z różnych okresów, które jednak dobrze się ze sobą komponują, decydując o niepowtarzalności architektury świątyni.

Bardzo urozmaicone jest również wyposażenie kościoła, prezentujące wysokie walory historyczno-artystyczne. Na uwagę zasługują trzy barokowe ołtarze z XVII i XVIII wieku, a także inne dzieła snycerki z tego czasu: ambona z bogatą dekoracją rzeźbiarską oraz wsparty na dwóch słupach chór muzyczny.

W ołtarzu głównym umieszczony jest cieszący się miejscowym kultem gotycki obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, powstały ok. połowy XV wieku.

Na zasuwie znajduje się natomiast obraz Świętej Rodziny, namalowany przez znanego krakowskiego malarza Michała Stachowicza na początku XIX stulecia. Innym ciekawym zabytkiem malarstwa jest zawieszony w zakrystii, malowany na desce obraz wotywny ks. Wojciecha Purzyckiego, z inicjatywy którego odnowiono kościół na początku XVII wieku. W dolnym rogu obrazu widnieje data 1624. Z pozostałych elementów wystroju i wyposażenia kościoła warto wymienić renesansowy nagrobek Elżbiety Pisarskiej (zm. 1578) z ukazaną w półfigurze postacią zmarłej oraz staropolską inskrypcją, polichromowany fryz owocowo-warzywny z początku XVII wieku, a także wykonaną z czarnego marmuru chrzcielnicę z 1707 roku, nakrytą barokową pokrywą o dekoracyjnych formach.

Zabytkowy charakter ma również otoczenie kościoła, w tym przykościelny mur, który powstał przed rokiem 1783. Od wschodu w jego ciągu znajduje się główne wejście w formie trójosiowej bramy zwieńczonej faliście. Z tego samego czasu pochodzi też budynek bramy wjazdowej na teren plebanii oraz dawna kostnica nakryta łamanym dachem namiotowym. W południowy odcinek muru wkomponowana została dzwonnica, wzniesiona w 1931 roku według projektu Franciszka Mączyńskiego.

Umieszczony w centralnej arkadzie dzwonnicy najstarszy dzwon pochodzi z roku 1763 i stanowi cenny zabytek ludwisarstwa, ozdobiony plakietkami z wyobrażeniami Matki Bożej z Dzieciątkiem, Dawida z harfą oraz św. Marii Magdaleny.

Poniżej kościoła, na południowy-zachód od otaczającego go muru, znajduje się murowana plebania, wzniesiona w 1895 roku, za czasów proboszcza Józefa Łobczowskiego. W Liber memorabilium parafii Rudawa zachowało się wiele cennych informacji na temat historii parafii, a wśród nich także pamiątkowy wpis Henryka Sienkiewicza, który w 1908 roku przez kilka miesięcy mieszkał w Rudawie, w willi profesorowej Antoniny Domańskiej. Willa ta znajduje się w pobliżu ośrodka

Kościół w Rudawie – arch. M.Młodzik

zdrowia, kilkaset metrów na południowy-wschód od kościoła. Nazwa przebiegającej obok niej ulicy upamiętnia nazwisko wielkiego polskiego pisarza.

Nieopodal kościoła znajduje się cmentarz parafialny, założony w roku 1841, a potem kilkakrotnie powiększany. W starej części cmentarza można obejrzeć kilka zabytkowych nagrobków. Najstarszym jest neogotycki pomnik nagrobny płk. Benedykta Zielonki, zmarłego w 1835 roku. Rozmiarami wyróżnia się okazała kaplica ks. Marcina Siedleckiego (pierwotnie rodziny Lewalskich), proboszcza parafii w latach 1943–1968. W jej wnętrzu znajduje się m.in. wykonana z piaskowca rzeźba anioła, opatrzona datą 1878 i sygnaturą Franciszka Wyspiańskiego, ojca znanego poety i artysty Stanisława.

Po wyzwoleniu Polski na cmentarzu w Rudawie złożono szczątki ofiar pacyfikacji, przeprowadzonej przez hitlerowców w Radwanowicach w dniu 21 lipca 1943 roku. W uroczystościach odprawionych 14 marca 1945 roku wzięło udział ok. 10 tys. osób, przybyłych głównie z sąsiednich miejscowości. Mogiła ofiar pacyfikacji znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza. Ustawiony na niej kamienny pomnik zwieńczony rzeźbą orła białego odsłonięto w 1947 roku, w czwartą rocznicę pacyfikacji. W dolną część pomnika wmurowana została kamienna tablica, na której wyryto nazwiska wszystkich 30 zamordowanych osób. Na cmentarzu znajduje się również mogiła żołnierzy pomordowanych w 1939 roku.

/na podstawie książki Dominika Ziarkowskiego, Kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Rudawie, Kraków 2013/