Wsparcie duszpasterskie osób uzależnionych od alkoholu w procesie leczenia
Streszczenie pracy
Praca Wsparcie duszpasterskie osób uzależnionych od alkoholu w procesie leczenia stanowi próbę wskazania rozwiązań jakie można podjąć w posłudze duszpasterskiej z osobami cierpiącymi na chorobę alkoholową.
Ta kategoria osób stanowi znaczny odsetek społeczeństwa (szacuje się, że w przedziale 5–7%), oprócz tego wielu ludzi nadużywa alkoholu pijąc go w sposób niebezpieczny
i generując destrukcyjne postawy względem siebie, innych i Boga. Alkoholicy pozostający
w nałogu oprócz przeżywania własnego problemu również współuzależniają znajdujących się w ich środowisku. Najczęściej są to rodziny – współmałżonkowie, dzieci, dalsi krewni,
a niekiedy również współpracownicy, czy sąsiedzi. Wszystkie wymienione tutaj grupy stanowią część Kościoła katolickiego, którego misją jest umożliwienie zbawienia Jego wiernych, a pośrednio również troska o ich dobrostan. Oprócz tego Kościół posiada długą tradycję, doświadczenie współpracy z innymi instytucjami pożytku publicznego, licznych specjalistów i sprawdzone narzędzia oraz metody pracy z uzależnionymi. Z tych powodów jest właściwy do podejmowania wsparcia w leczeniu uzależnienia alkoholowego.
Problem nałogów jest dzisiaj szczególnie aktualną kwestia w przestrzeni publicznej. Możemy obserwować intensyfikację niebezpiecznych zachowań związanych z używaniem substancji psychoaktywnych oraz podejmowaniem działań, które mogą uzależniać. Zmienia się typowy obraz alkoholika. Nie jest to już zaniedbany i wyniszczony życiowo człowiek, ale bardzo często wykształcony pracownik naukowy, czy biznesmen próbujący rozładować swoje napięcie nerwowe przez tłumienie własnych mocji alkoholem. Oprócz tego obserwujemy wciąż wysokie (dwukrotnie wyższe w porównaniu ze światową średnią) spożycie alkoholu
w przeliczeniu na osobę w Polsce. Dodatkowo rozwijają się nowe uzależnienia określane mianem behawioralnych, które są związane z kompulsywnym podejmowaniem konkretnych czynności. To może być zakupoholizm, seksoholizm, niekontrolowany hazard, czy nadmierna dbałość o wygląd fizyczny (bigoreksja).
Skupiając się na samym alkoholu należy podkreślić jego silne oddziaływanie na ludzki organizm, szczególnie na centralny kład nerwowy. Jest ono tak silne, że pod wpływem jego stałej obecności w mózgu mogą zachodzić mikrozmiany anatomiczne dotyczącego tego narządu. Oprócz uzależnienia chemicznego od alkoholu, niekontrolowanemu spożyciu tej substancji towarzyszą również konkretne gesty i czynności budujące silne przyzwyczajenie
i schematyzację zachowania w sytuacji picia. Dodatkowo wzmacnia to zależność od tego środka poprzez rozbudowywanie systemu nagrody w ludzkiej psychice.
Sam alkohol jest stale obecny w światowej kulturze i prawie wszystkich cywilizacjach już od tysięcy lat. W związku z tym znalazł ważne miejsce historii różnych narodów. Często towarzyszył podniosłym momentom i był używany w podniosłych sytuacjach. Z czasem spowszechniał i stał się jednym z wielu towarów coraz łatwiej dostępnych, także w wersjach egzotycznych, do niedawna charakterystycznych dla konkretnych regonów świata. Nierzadko stanowił również narzędzie dzięki, któremu ludzkość wyrażała swoje pragnienia, myśli
i tęsknoty.
Alkohol używany bez kontroli buduje w człowieku silne uzależnienie. Swoje odstawy może ono mieć w predyspozycjach biologicznych związanych głównie z obniżonym poziomem enzymów trawiennych i dziedzicznymi cechami zapisanymi w fenotypie, które zamykają człowieka na relacje interpersonalne i budują tendencję do samotności. Alkoholizm rozwija się stopniowo i przebiega przez różne fazy, a nieleczony prowadzi w ostatniej z nich do skrajnego wyczerpania organizmu i śmierci. Skutki uzależnienia alkoholowego rozciągają się na samego pijącego, jego najbliższe środowisko oraz całe społeczeństwo, które ponosi mniej lub bardziej wymierne koszty tej choroby.
Kościół w swoim nauczaniu wielokrotnie wypowiadał się na temat uzależnienia alkoholowego. Już w Starym Testamencie odnajdujemy przestrogi w formie historii bohaterów biblijnych i mów mądrościowych przed nieroztropnym używaniem tego środka. Nowy Testament zachęca do trzeźwości, która jest rozumiana jako zakorzeniona głęboko w sercu cnota związana nie tylko z brakiem podatności na alkohol, ale również otwartością umysłu
i gotowością do podjęcia osobistej relacji z Bogiem. Tę myśl kontynuują Ojcowie Kościoła oraz kolejni myśliciele chrześcijańscy, aż do czasów współczesnych bogatych w nauczanie
o tej tematyce.
W obrębie Kościoła w Polsce najwięcej wysiłku w nauczanie o trzeźwości, promowanie tej cnoty i podejmowanie działań duszpasterskich na jej rzecz wkłada Zespół Apostolstwa Trzeźwości działający przy Konferencji Episkopatu Polski. Proponuje on różnorakie wsparcie duszpasterskie związane z duszpasterstwem ogólnym jak i specjalistycznym. Najważniejsze przestrzenie w jakich dokonuje się istotne wsparcie uzależnionych i ich rodzin to głęboko przezywana liturgia, osobista pobożność i relacja z Bogiem, towarzyszenie i kierownictwo duchowe. Warto zauważyć, że pomocy wymagają nie tylko sami uzależnieni, ale również osoby dotknięte tym schorzeniem w sposób pośredni (współuzależnieni).
Oprócz samej pracy z alkoholikami równie ważne jest działanie na rzecz trzeźwości
i wychowywanie do niej, przy czym zawsze powinna być ona rozumiana podobnie jak od czasów nowotestamentalnych – jako głęboka cnota uzdalniająca człowieka odpowiedzialnego i mądrego życia. W zapobieganiu wejściu na drogę uzależnienia przez ludzi młodych, najważniejsze trzy czynniki to budowanie zdrowych relacji rodzinnych, rozwój wartości religijnych i wsparcie środowiska szkolnego. W każdą z tych przestrzeni Kościół może wnieść istotny wkład dzięki, któremu przyczyni się do zapobiegania rozwoju uzależnienia alkoholowego.
Praca Wsparcie duszpasterskie osób uzależnionych od alkoholu w procesie leczenia nie wyczerpuje podjętego tematu, ale stanowi ważną syntezę wiedzy z dziedzin nauk o człowieku, nauk społecznych i teologii. Stanowi także otwarcie do dyskusji nad rolą kapelana osób uzależnionych, wskazań duszpasterskich dla uzależnionych od czynności kompulsywnych, sposób przygotowania i kształcenia osób duchownych i konsekrowanych do pracy
z uzależnionymi, czy intensywniejszym wprowadzaniem treści z zakresu omawianego tematu do duszpasterstwa zwyczajnego.
Obrona miała miejsce 24 czerwca 2019 o godz. 14.00 w budynku UPJP2 na ul. Bernardyńskiej 3 w Krakowie
Promotor pracy: ks. dr hab. Jan Dziedzic, prof. UPJP2
Recenzenci: ks. dr hab. Dariusz Lipiec, prof. KUL i ks. dr hab. Zbigniew Zarembski, prof. UMK
Członkowie komisji: ks. prof. dr hab. Arkadiusz Baron – dziekan wydziału, o. dr hab. Jerzy Brusiło OFM, ks. dr hab. Jan Kalniuk MS, ks. dr hab. Damian Wąsek, ks. dr Paweł Pielka (sekretarz komisji)
Wśród zaproszonych gości gości znaleźli się: rodzice, promotor pacy mgr ks. prof. dr hab. Józef Makselon, ksiądz prob. Andrzej Badura, inni księża oraz świeccy przyjaciele i znajomi ks. Grzegorza.
Po części naukowej wszyscy udali się na uroczysty obiad, który był podsumowaniem i znakiem radości z obronionego doktoratu.